Kilis, diğer şehirlerimizde olduğu gibi çok özel bir ağza sahiptir. Şehir merkezindeki ağız ayrı, köylerimizdeki ayrıdır. Çünkü her köyümüzün birbirinden az çok ayrılan bir ağız özelliği vardır. Hatta köylülerimiz Kilis ağzıyla dalga geçerken, şehirlilerimiz de köylü ağzını mizah konusu yaparlar.
Kilis ağzında birkaç bariz özellik hemen göze çarpar. Bu özelliklerden en önemlisi, şimdiki zaman eki olan "yor" un söylenişidir. Bu ekin "y" ünsüzü düşer: "Geliyorum" değil; "gelorum" olur. Bu zamanın çekimi şöyle devam eder: Gelon, gelor, geloruk, gelorsunuz (gelonuz), gelorlar şeklinde olup bu çekimde de değişiklik görülebilir.
Kilisli kibarlaşmaya karar vermiş: "Gidiyoruz, geliyoruz sizi evde bulamoruk" demiş. Bu fiil çekimi, adeta Kilis ağzının simgesi olmuştur.
İkinci bir özellik, Arapça'dan geçen ve içinde "h" harfi bulunan kelimelerin aslına uygun olarak telaffuz edilmesi gelir. Kilisli Hasan değil, Hesan derken "h" harfi gırtlaktan boğumlanarak çıkartılır. Hıyar derken de "hı" harfi kullanılır: Hesan şu kedüsü al tazara ölbenin yerine koy.
Kilis ağzında "ayın" harfinin çok büyük bir yeri vardır: Ehet, ellek, erbee, bellee kelimelerini ayınla yazmak olası değildir, ama Kilisli onu, o harfle çok rahat telaffuz edebilmektedir. İstanbul ağzına alışmış biri, Kilis ağzındaki "sağırkef" dediğimiz harfi taşıyan kelimeleri söylemekte zorlanır: Bene, sene, densiz, senin, bilon mu kelimeleri sadece birkaç örnektir.
Bilon mu, Maho gene avradı kırana dıkmış, sebep de kölük aşı birez duzlu olmuş.
Özel isimler "o" ünlüsüyle kısaltılarak söylenir Hasan-Hasso, Memet-Memo, Mahmut Maho, Sıdıka-Sido, Fevziye-Fezo, Nazlı-Nazo, Hatice-Haco, Emine-Emo gibi
Erkekler ve kadınlar için hitap sözcükleri: Kele, yorum, lan'dır: Yorum, bu gece gelicidik amma Maho'nun oğlu Sülo, süllümden düşmüş, pöçü batmış. Uşağı Görmeye gettik size onun için gelemedik.
Be' kele bacım, Sittinin kızı Fezo, züngül kavururken zeyt alaflanmış kızın eli yanmış. Allah yırağede!
"Oğlan" sözünün kısaltılmışı olan "lan" erkekler arasında çok kullanılan bir hitap sözcüğüdür.
Lan ağe bize de bir kilo hıtta acir versene.
Lan yorum sıranı bekle, bak avrat uşak beklor. Zebo Deyza'nın çükündürüğünü dartıp sonna sene bakıcım.
Bene bak ne don lan sen?...
Kilis ağzını kısa bir yazıyla anlatmak çok güç bir iştir. Çünkü apayrı bir çalışma alanıdır. Ağızlar, bir dilin folklor zenginliğidir. Onu yaşatmak da o bölge insanının görevidir.
MAHALLİ AĞIZLA KİLİS'TE GELENEKSEL YAŞAM
KİLİS'İ DÜŞÜNORUM
Gözlerimi yummuş Kilis'i yaşorum...
Küle küle kar yağor,
Evimizin damı Şıp Şıp akor
Babam, süllümden çıkıp loğ loğlor,
Ben, elimde tokaç süyüğü tokaçlorum.
Güneş açor...
Karlar, bulğur bulğur olor.
Leğen dolusu karsambaç yapor,
Tandırın başında yiyoruk,
Nenem, kaşık kaşık atıştıror:
"Dişlerim uyuştu" dor.
Dişlerinin dakma olduğunu unutor,
Biz "Leh leh" güloruk.
Bahar olor...
Komşu avratlardan santrala gidoruk,
Anam , ağama kız bakor;
Kimseleri beğenmor.
Karma-katma yaparok,
Kavurga yiyoruk.
Gözlerimi yummuş Kilis'i yaşorum...
Kavunlar olor,
Köylerden şilif dolusu kavunlar gelor.
Çevirip kıçını kokloruk,
Tüyleri burnumuza bator:
Hapşıroruk.
Ağamla Zeynebi nişanloruk,
Ağpınara yün yumaya gidoruk,
Anam , acirden balcan dolması bişiror
Yoldan geçen Acarlılar'a da veroruk,
Due aloruk.
Mıkımı yünleri tokaçloruk,
Hem yün yuyor hem seybana edoruk
Tumamınız yaşaror:
Aldırmoruk
Şıh Mehemede adağa gidoruk,
Konu komşuyu da ****üroruk.
Davar kesoruk:
Öğlene yoğurtlu kütle yaparok,
Bol bol yiyip , su içoruk.
Sido dezzeyi böğcük ısıror,
Korkoruk.
Akşama kelle bişiror, mumbar dolduroruk
Afiyetle yiyoruk,
At arabasına binip,
Ayaklanmızı salloruk,
Eve dönoruk.
Ebenin sinemasında gavur filmi oynar,
Ona getmoruk.
Özyurt sinemasına gidoruk,
Özcan Tekgül'ün "Çadır Gülü" gelmiş,
Hor hop hazırlanarok.
Boz eşşeğe binor bağa gidoruk,
Üzüm kesip heyir toplaruk ,
Heyirleri çördüğün üstüne seroruk.
Sepetleri hurca koyoruk,
Tutlu kuyudan su içor
Elhamdilullah doruk.
At arabasından sergiye gidorok,
Fe'eller çalışor, biz densizlik edoruk
Şammıtları duza basıp yiyoruk,
Şıttıf toploruk.
Yan tarladan acir çaloruk ,
Aç karnına yiyip cırcır oloruk.
Geceleri mıraharal oynoruk
Kenneler dolusu su içoruk
Duz ölbesine çarpıp duzu dökoruk.
Anam "Kırtçala sizi" dor.
Korkumuzdan uyur kimi yaporuk.
Mavış deze mevlit okudor,
Anamdan ikimiz gidoruk.
Ben bayramlık zubunumu geyorum,
Anam ağ dolağını dolar
Mevlit okunor, biz ağloruk
Şerbet verilor, içoruk
Ölülerin ruhuna fetihe okoruk.
Birgün kapı çalınor,
Birkaç avrat görücü gelor.
Bacım kehve bişiror, Yüzünü mangala tutor:
Yanakları kızaror.
Etli canlı görünsün diye,
Üst üste zubun geyor,
Görücülerin yüzü gülor.
Mehemedin yüzünde çıban çıkor,
Anam , tavuk ****u çalor, Yara azor.
Hesen Kamil'e ****üroruk
Doktur yüzümüze tüküror.
Bilet kırk kuruş olmuş deyi söylenoruk.
Sinema fırın kimi:
Şıpır şıpır terloruk.
Ayran içoruk, haytalya yiyoruk,
Yüreğimiz serinlor.
Özcan Tekgül dans edor,
"Allahından ıstıfıl ol" doruk,
Biz utanoruk.
Düğün edoruk,
Kör Elif çalor, biz oynoruk.
Cilleye çıkoruk.
Zılgıtlar arşı alayı alor, Gülor, eylenoruk.
Kına yakıp ağıtlar söyloruk.
Kız Ahsen erkekleri coşturor,
Kız Feyzi ataş dansı yapor.
Yoh yohlar birbirine karışor,
Zeynep'le Mehemed yorgun argın
Gerdeğe giror..
Aronun oğlu dellal çağıror,
Arasa Çarşısı'na kar yağdı, dor.
Babam deve eti almaya gidor,
Anam hazırlığa başlor;
Et küftesi yaporuk,
Birezini Aytencici Remzi Ek'e gönderoruk
Eyle güzel olor ki ,
Barmaklarımızı da yiyoruk.
Allah'a due edoruk.
Çok uzun yıllar geçor,
Böyoruk , yaşlanoruk.
Birgün dönüp gelorum,
Bakorum Kilis il olmuş,
Her bir şey değişmiş,
Üzülorum; sevinorum.
Mert insanlarını görorum,
Gurur duyorum.
Herşeye rağmen
Gözlerimi yumor,
Eski Kilis'i yaşorum.
Mehmet KARADAŞ
